Mất ngủ có tăng huyết áp không? Giải thích & cách phòng ngừa

Mất ngủ là tình trạng phổ biến ở người hiện đại, nhưng ít ai biết rằng nó có thể góp phần làm tăng huyết áp – một yếu tố nguy cơ tim mạch nghiêm trọng. Vậy mất ngủ có tăng huyết áp không? Hãy cùng tìm hiểu cơ chế, tác động và cách phòng tránh tình trạng này hiệu quả.

Mất ngủ có tăng huyết áp không?

Vai trò của giấc ngủ đối với huyết áp

Giấc ngủ là giai đoạn cơ thể được phục hồi và điều hòa các chức năng sinh học, trong đó bao gồm cả huyết áp. Khi ngủ, hệ thần kinh giao cảm giảm hoạt động, nhịp tim chậm lại và huyết áp hạ một cách tự nhiên. Theo nghiên cứu từ Đại học Harvard, huyết áp ban đêm sẽ giảm khoảng 10-20% so với ban ngày nếu bạn có giấc ngủ sâu và liên tục.

Ảnh hưởng của thiếu ngủ kéo dài

Khi thiếu ngủ, cơ thể rơi vào trạng thái căng thẳng mạn tính. Hệ thần kinh giao cảm sẽ hoạt động vượt mức để duy trì sự tỉnh táo, từ đó dẫn đến tăng nhịp tim, co mạch máu và huyết áp cao. Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Hypertension cho thấy những người ngủ ít hơn 6 tiếng mỗi đêm có nguy cơ bị tăng huyết áp cao hơn 20% so với người ngủ đủ 7-8 tiếng.

Những cơ chế khiến mất ngủ làm tăng huyết áp

Vai trò của hệ thần kinh tự trị và hormone

Giấc ngủ kém ảnh hưởng trực tiếp đến trục thần kinh – nội tiết – miễn dịch. Cụ thể, hệ thần kinh giao cảm bị kích thích liên tục, làm tăng huyết áp qua việc tăng trương lực mạch máu và tốc độ tim. Đồng thời, mất ngủ dẫn đến rối loạn điều hòa các hormone điều khiển huyết áp, như cortisol và adrenaline.

Vai trò của cortisol, adrenaline và trục hạ đồi – tuyến yên

Khi mất ngủ, cơ thể tiết ra nhiều cortisol vào buổi sáng – là loại hormone vốn giúp tỉnh táo nhưng cũng làm tăng huyết áp. Qua cơ chế phản hồi giữa trục hạ đồi – tuyến yên – tuyến thượng thận, căng thẳng kéo dài khiến quá trình điều chỉnh huyết áp bị rối loạn.

Ảnh hưởng của nội tiết tố tuyến giáp

Mất ngủ kéo dài làm rối loạn trục hormone của cơ thể, trong đó có hormone tuyến giáp. Sự gia tăng hoạt động tuyến giáp thứ phát có thể gây nên tình trạng tim đập nhanh, tăng tốc độ chuyển hóa và hậu quả là huyết áp tăng cao.

Chỉ số huyết áp thay đổi thế nào khi mất ngủ?

Huyết áp ngày – đêm bình thường và khi rối loạn giấc ngủ

Ở người khỏe mạnh, huyết áp thường hạ vào ban đêm. Tuy nhiên, ở người mất ngủ, nhịp điệu sinh học này bị đảo lộn, huyết áp không giảm, thậm chí cao hơn ban ngày. Đây được gọi là “mẫu huyết áp không giảm đêm” (non-dipping pattern), là yếu tố nguy cơ cao của bệnh tim mạch.

Lưu ý đối với người thường xuyên mất ngủ

Nếu bạn thường xuyên thức khuya hoặc bị mất ngủ nhiều ngày liền, cần theo dõi huyết áp vào sáng sớm. Việc huyết áp tăng cao vào buổi sáng có thể là dấu hiệu cần cảnh giác. Một nghiên cứu tại Nhật đã xác định: huyết áp buổi sáng tăng ≥135/85 mmHg làm tăng nguy cơ đột quỵ gấp 1.8 lần.

Ai dễ bị tăng huyết áp do mất ngủ?

Người cao tuổi, người có tiền sử tăng huyết áp

Ở người lớn tuổi, đồng hồ sinh học có xu hướng thay đổi làm họ dễ thức dậy vào ban đêm. Khi kết hợp với tăng huyết áp mãn tính, rối loạn giấc ngủ càng dễ làm huyết áp mất kiểm soát và tăng nguy cơ biến chứng như nhồi máu não.

Người làm việc ca đêm, người phải thức khuya kéo dài

Làm việc theo ca hoặc thường xuyên bị đảo múi giờ sinh học khiến cơ thể dễ bị rối loạn điều hòa nội môi. Những đối tượng này thường gặp hội chứng rối loạn giấc ngủ – thức, dẫn đến tăng hoạt hóa thần kinh giao cảm và cao huyết áp.

Người mắc bệnh lý nền (tim mạch, tiểu đường)

Người có nền tảng bệnh lý mạn tính như đái tháo đường, bệnh van tim hoặc suy tim rất dễ bị ảnh hưởng bởi mất ngủ. Giấc ngủ kém không những ảnh hưởng đến nội tiết tố insulin mà còn làm trầm trọng thêm tình trạng huyết áp cao.

Lời khuyên cụ thể phòng ngừa tăng huyết áp ở nhóm nguy cơ

• Người cao tuổi nên duy trì giờ giấc ngủ đều đặn, tránh dùng cafein sau 16h, tập thể dục nhẹ nhàng ban ngày.
• Người làm việc ca đêm cần bố trí thời gian ngủ bù chất lượng và có thể sử dụng thiết bị hỗ trợ ánh sáng để điều chỉnh đồng hồ sinh học.
• Người mắc bệnh lý nền nên thường xuyên kiểm tra huyết áp buổi sáng và tuân thủ phác đồ điều trị.

Cách phòng tránh tăng huyết áp do mất ngủ

Để kiểm soát và phòng tránh tăng huyết áp do mất ngủ, chuyên gia khuyên thực hiện đồng thời thay đổi lối sống và can thiệp y tế khi cần thiết:

• Thiết lập giờ ngủ – thức cố định: Giúp cơ thể làm quen với chu kỳ sinh học ổn định.
• Không sử dụng chất kích thích sau 17h: Tránh cà phê, trà đặc, thuốc lá hay rượu bia.
• Tăng cường vận động ban ngày: Đi bộ, yoga, thiền giúp giảm căng thẳng, hỗ trợ giấc ngủ sâu.
• Hạn chế sử dụng thiết bị điện tử trước khi ngủ: Ánh sáng xanh làm não khó thư giãn.
• Thăm khám chuyên khoa khi mất ngủ kéo dài: Bác sĩ có thể kê thuốc an thần nhẹ, hoặc hỗ trợ điều trị CBT-I (liệu pháp nhận thức hành vi cho rối loạn giấc ngủ).

Xem thêm: Mất ngủ thiếu chất gì? Nguyên nhân & cách khắc phục an toàn

Kết luận

Câu trả lời cho câu hỏi mất ngủ có tăng huyết áp không là “có”, và thậm chí mất ngủ còn khiến việc kiểm soát huyết áp trở nên khó khăn hơn. Tình trạng này không chỉ dừng lại ở cảm giác mệt mỏi, mà còn tiềm ẩn nguy cơ bệnh tim mạch nghiêm trọng nếu không được kiểm soát kịp thời. Việc duy trì giấc ngủ chất lượng là yếu tố then chốt trong phòng tránh và điều trị tăng huyết áp hiệu quả.

Tham khảo

[1] Hiệp hội Tim Mạch Hoa Kỳ – How Sleep Affects Blood Pressure: https://www.heart.org