Bổ sung vitamin B1: Lưu ý các triệu chứng khi thiếu hụt và cách bổ sung hiệu quả

Vitamin B1, hay còn gọi là thiamine, là một trong những vi chất thiết yếu nhưng lại dễ bị lãng quên trong đời sống hàng ngày. Dù cơ thể chỉ cần một lượng nhỏ mỗi ngày, nhưng nếu thiếu hụt, các hậu quả lên hệ thần kinh, tim mạch và chuyển hóa năng lượng có thể nghiêm trọng, đặc biệt ở người cao tuổi, người nghiện rượu hoặc người mắc bệnh mạn tính. 

Vậy làm thế nào để bổ sung vitamin B1 đúng cách? Triệu chứng nào cảnh báo chúng ta đang thiếu hụt vitamin này? Và đâu là những thực phẩm giàu vitamin B1 giúp cải thiện sức khỏe tự nhiên và bền vững? Bài viết này sẽ giúp bạn có cái nhìn đầy đủ và khoa học về vai trò, triệu chứng thiếu hụt và các cách bổ sung vitamin B1 hiệu quả, dựa trên các nguồn thông tin y khoa uy tín như WHO, CDC, Mayo Clinic và Harvard.

Vitamin B1 là gì và tại sao cơ thể cần?

Vitamin B1 (thiamine) là một loại vitamin tan trong nước, giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình chuyển hóa carbohydrate thành năng lượng – hoạt động nền tảng để duy trì sự sống. Thiamine tham gia vào các phản ứng enzyme trong chu trình Krebs, nơi tế bào sản xuất ATP – nguồn năng lượng chính của cơ thể.

Ngoài ra, thiamine còn hỗ trợ hoạt động của hệ thần kinh trung ương và ngoại biên, tham gia vào chức năng của tim và hoạt động co bóp của cơ bắp. Thiếu hụt vitamin B1 có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan cùng lúc, gây ra loạn nhịp tim, yếu cơ, và thậm chí rối loạn tâm thần nếu kéo dài.

Theo khuyến nghị từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2021), nhu cầu vitamin B1 trung bình mỗi ngày là khoảng 1.1 mg đối với nữ giới và 1.2 mg đối với nam giới trưởng thành. Tuy nhiên, nhu cầu này có thể tăng cao ở những người hoạt động thể lực nhiều, phụ nữ có thai, hoặc người mắc bệnh chuyển hóa.

Một điểm đáng lưu ý là cơ thể con người không dự trữ được vitamin B1. Vì vậy, bổ sung vitamin B1 đều đặn hằng ngày thông qua chế độ ăn hoặc viên uống là rất cần thiết để duy trì hoạt động bình thường của các cơ quan trong cơ thể.

Vai trò của vitamin B1 đối với sức khỏe

Tăng cường chuyển hóa năng lượng

Thiamine là đồng enzyme trong quá trình phân giải glucose, cung cấp năng lượng cho toàn bộ cơ thể. Đặc biệt, các mô có nhu cầu năng lượng cao như não bộ, tim và thận phụ thuộc lớn vào lượng vitamin B1 đầy đủ. Khi cơ thể không đủ thiamine, năng lượng bị thiếu hụt dẫn đến cảm giác mệt mỏi kéo dài, đau đầu, khó tập trung – những dấu hiệu thường bị hiểu nhầm là do căng thẳng hoặc thiếu ngủ.

Bảo vệ hệ thần kinh

Vitamin B1 giúp duy trì dẫn truyền thần kinh ổn định và hỗ trợ tái tạo bao myelin quanh sợi thần kinh. Các nghiên cứu từ Harvard Medical School (2022) đã cho thấy thiamine có thể làm giảm nguy cơ suy giảm nhận thức và giúp cải thiện trí nhớ ở người cao tuổi. 

Báo cáo của một số nghiên cứu đã được tổng hợp và công bố trong Nutrients (2024), với sự tham gia của các nhà nghiên cứu từ Đại học Harvard và các viện lão khoa tại Hoa Kỳ, phân tích tác động của các vi chất dinh dưỡng – đặc biệt là vitamin B1 (thiamine) – đối với suy giảm nhận thức ở người lớn tuổi. Nghiên cứu đã tổng hợp dữ liệu từ hơn 40 nghiên cứu lâm sàng trên các đối tượng từ 65 tuổi trở lên, bao gồm cả nhóm có suy giảm nhận thức nhẹ (MCI) và sa sút trí tuệ giai đoạn đầu.

Kết quả cho thấy rằng những người cao tuổi có mức thiamine huyết thanh thấp có nguy cơ suy giảm nhận thức cao hơn tới 70% so với nhóm có mức thiamine bình thường. Các thử nghiệm can thiệp nhỏ cũng ghi nhận rằng việc bổ sung vitamin B1 từ 10–50 mg/ngày trong thời gian 3–6 tháng giúp cải thiện trí nhớ ngắn hạn, tốc độ xử lý thông tin và sự tỉnh táo.

Tác giả chính, Q. Fu và cộng sự (Harvard-affiliated group, 2024), kết luận rằng thiamine đóng vai trò trong bảo vệ tế bào thần kinh và giảm viêm thần kinh nhẹ mạn tính, từ đó giúp ngăn ngừa quá trình thoái hóa tế bào não liên quan đến tuổi tác.

Một lượng đầy đủ vitamin B1 còn có thể ngăn ngừa tình trạng đau nhức thần kinh ngoại biên – triệu chứng phổ biến ở người tiểu đường type 2.

3. Duy trì hoạt động tim mạch

Thiamine hỗ trợ sự co bóp đều đặn của tim và giữ cho mạch máu hoạt động hiệu quả. Một nghiên cứu lâm sàng tổng hợp được trình bày tại Mayo Clinic Proceedings và các đối tác chuyên môn về tim mạch cho thấy rằng thiếu hụt vitamin B1 (thiamine) là tình trạng thường gặp ở bệnh nhân suy tim mạn tính, đặc biệt là ở những người đang sử dụng thuốc lợi tiểu kéo dài. Thiamine là yếu tố thiết yếu cho sự hoạt động của enzyme pyruvate dehydrogenase – trung gian chuyển hóa năng lượng cho tế bào cơ tim. Khi thiếu hụt, khả năng co bóp cơ tim suy giảm, dẫn tới giảm cung lượng tim, rối loạn nhịp và phù ngoại biên.

Trong một nghiên cứu được thực hiện tại Mayo Clinic – Rochester, bệnh nhân suy tim có triệu chứng phù chân, mệt mỏi và nhịp tim nhanh được kiểm tra mức thiamine máu. Kết quả cho thấy, hơn 33% bệnh nhân suy tim có nồng độ thiamine huyết thanh thấp dưới ngưỡng sinh lý. Sau khi được bổ sung vitamin B1 với liều 100 mg/ngày trong vòng 4 tuần, bệnh nhân cải thiện đáng kể về mặt lâm sàng: giảm phù, giảm tần suất rối loạn nhịp và cải thiện mức độ khó thở.

Một bài báo có liên quan khác từ nhóm nghiên cứu của Mousavi et al. (2017) đăng trên Journal of Cardiology Current Research cho thấy rằng bổ sung thiamine cho bệnh nhân suy tim cải thiện phân suất tống máu (EF) từ 32% lên đến 38% sau 6 tuần điều trị.

Các chuyên gia từ Mayo Clinic Press (2020) cũng cảnh báo rằng, do thiamine là vitamin tan trong nước, người bệnh sử dụng thuốc lợi tiểu dễ bị đào thải mất qua nước tiểu mà không biểu hiện thiếu rõ rệt. Vì vậy, họ khuyến nghị sàng lọc định kỳ thiamine huyết thanh ở bệnh nhân suy tim có dùng furosemide hoặc torsemide kéo dài.

Thiếu vitamin B1 triệu chứng như thế nào?

Sự thiếu hụt vitamin B1 thường diễn ra âm thầm và bị nhầm lẫn với các tình trạng khác như stress, rối loạn tiêu hóa hoặc bệnh tuổi già. Tuy nhiên, việc nhận diện sớm các triệu chứng thiếu vitamin B1 là chìa khóa để phòng ngừa các biến chứng nặng hơn.

Các triệu chứng thiếu Vitamin B1 ở mức nhẹ (ban đầu)

• Mệt mỏi, khó ngủ, dễ cáu gắt
• Chán ăn, tiêu hóa kém, táo bón
• Suy giảm trí nhớ, mất khả năng tập trung

Những biểu hiện này thường không đặc hiệu, dễ bị bỏ qua nếu không làm xét nghiệm máu để đo lượng thiamine huyết thanh.

Triệu chứng nặng và biến chứng nguy hiểm

• Viêm đa dây thần kinh: đau, tê, rát như kiến bò ở tay chân, giảm cảm giác
• Suy tim: nhịp tim nhanh, hụt hơi, phù chân
• Hội chứng Wernicke-Korsakoff ở người nghiện rượu: mất điều hòa vận động, lú lẫn, rối loạn trí nhớ

Theo dữ liệu từ PubMed Central (PMC6589133, 2019), hơn 35% người cao tuổi sử dụng thuốc lợi tiểu có tình trạng thiếu hụt điện giải và thiamine nhẹ mà không được phát hiện kịp thời. Điều này có thể dẫn đến rối loạn thần kinh mạn tính và giảm chất lượng sống nếu không can thiệp sớm.

Một báo cáo từ CDC (2022) cũng ghi nhận tỷ lệ thiếu vitamin B1 ở bệnh nhân nội trú bị suy dinh dưỡng là khoảng 38%, đặc biệt ở các khoa hồi sức và lão khoa. Điều này khẳng định tầm quan trọng của việc bổ sung vitamin B1 đều đặn, nhất là với người có nguy cơ cao.

Những ai cần bổ sung vitamin B1?

Dù ai cũng cần vitamin B1, nhưng một số nhóm đối tượng đặc biệt có nguy cơ thiếu hụt cao hơn, do nhu cầu tăng hoặc hấp thu kém. Việc bổ sung vitamin B1 trở nên cần thiết và nên được kiểm soát theo khuyến nghị y khoa.

Người nghiện rượu, hút thuốc

Rượu làm giảm hấp thu vitamin B1 tại ruột và tăng đào thải qua nước tiểu. Tình trạng thiếu hụt thường kéo dài, dẫn đến các rối loạn thần kinh nặng như hội chứng Wernicke-Korsakoff.

Bệnh nhân tiểu đường, suy thận mạn, người dùng thuốc lợi tiểu

Các nghiên cứu cho thấy, thiamine bị mất đi qua nước tiểu khi dùng thuốc lợi tiểu (PMC6589133, 2019). Người bệnh tiểu đường cũng có nguy cơ thiếu vitamin B1 do chuyển hóa năng lượng bị rối loạn.

Phụ nữ mang thai và cho con bú

Nhu cầu vitamin B1 tăng lên trong thai kỳ để đáp ứng cho sự phát triển của thai nhi và duy trì năng lượng cho mẹ. WHO khuyến cáo bổ sung B1 trong các chương trình dinh dưỡng tiền sản, đặc biệt ở những vùng có tỷ lệ suy dinh dưỡng cao.

Người ăn chay, ăn kiêng quá mức

Việc loại bỏ hoàn toàn thịt, gan, cá – vốn là các thực phẩm giàu vitamin B1 – có thể dẫn đến thiếu hụt kéo dài nếu không được thay thế bằng các nguồn thực vật giàu thiamine.

Cách bổ sung vitamin B1 hiệu quả và an toàn

Bổ sung vitamin B1 qua thực phẩm – giải pháp bền vững

Ưu tiên bổ sung từ thực phẩm giàu vitamin B1 trong chế độ ăn uống hàng ngày là lựa chọn tối ưu, an toàn và ít rủi ro.

Gợi ý các thực phẩm giàu vitamin B1:

• Ngũ cốc nguyên cám (gạo lứt, yến mạch, lúa mì): chứa 0.4–0.8 mg/100g
• Đậu xanh, đậu đen, đậu nành: trung bình 0.4–0.6 mg/100g
• Gan lợn, gan bò: từ 0.9 đến 1.1 mg/100g
• Thịt nạc, cá hồi, cá ngừ: khoảng 0.3–0.5 mg/100g
• Hạt hướng dương, hạnh nhân, mè đen: từ 0.4–0.6 mg/100g
  (Nguồn: USDA FoodData Central, 2023)

Việc ăn đa dạng và sử dụng thực phẩm ít qua chế biến (ngũ cốc nguyên cám thay vì tinh luyện) giúp giữ lại hàm lượng vitamin cao hơn.

Bổ sung vitamin B1 qua viên uống bổ sung

Trong các trường hợp cần tăng liều nhanh hoặc không thể hấp thu tốt qua thực phẩm, viên bổ sung là lựa chọn hiệu quả.

• Liều phổ biến: 50–100 mg/ngày đối với người trưởng thành có nguy cơ thiếu hụt
• Theo Mayo Clinic Press (2020), người bệnh mạn tính nên dùng thiamine phối hợp cùng các vitamin nhóm B khác (B6, B12) để cân bằng sinh hóa.

Lưu ý: Dù vitamin B1 ít gây độc do tan trong nước, việc tự ý dùng liều cao kéo dài có thể làm mất cân bằng dinh dưỡng.

Một số sai lầm phổ biến khi bổ sung vitamin B1

• Cho rằng chỉ cần ăn rau củ là đủ: Rau củ không phải là nguồn cung cấp thiamine lý tưởng so với ngũ cốc, đậu hoặc nội tạng động vật.
• Lạm dụng viên uống B1 khi không cần thiết: Có thể gây rối loạn hấp thu các vitamin B khác nếu dùng không phối hợp đúng tỉ lệ.
  Không bổ sung khi có triệu chứng mơ hồ: Các dấu hiệu như mệt mỏi, đau chân tay thường bị bỏ qua, dễ dẫn đến thiếu hụt mạn tính kéo dài.
  

Bổ sung vitamin B1 có cần duy trì mỗi ngày?

Câu trả lời là có, nhưng tuỳ thuộc vào nguồn bổ sung. Với chế độ ăn cân bằng, bạn hoàn toàn có thể đạt đủ nhu cầu vitamin B1 hằng ngày mà không cần dùng viên uống. Tuy nhiên, đối với nhóm có nguy cơ cao, việc theo dõi định kỳ và bổ sung vitamin B1 có chỉ định là cần thiết.

Các chuyên gia từ Harvard University (2022) nhấn mạnh rằng, việc duy trì nồng độ thiamine ổn định là một yếu tố bảo vệ sớm chống lại thoái hóa thần kinh và suy giảm nhận thức ở người lớn tuổi.

Vitamin B1 là vi chất tuy nhỏ nhưng giữ vai trò cực kỳ quan trọng trong sức khỏe toàn diện. Bổ sung vitamin B1 đúng lúc, đúng cách không chỉ giúp cải thiện năng lượng, chức năng thần kinh mà còn phòng ngừa nhiều bệnh lý nguy hiểm. Việc nhận diện thiếu vitamin B1 triệu chứng từ sớm như mệt mỏi, chán ăn, tê chân tay… và xây dựng chế độ ăn với các thực phẩm giàu vitamin B1 là chiến lược bền vững, tiết kiệm và hiệu quả. Nếu bạn có các triệu chứng kể trên hãy chia sẻ với các chuyên gia của chúng tôi bằng cách để lại thông tin liên lạc trên website. Chăm sóc sức khoẻ chủ động với sự tham vấn kịp thời cùng các chuyên gia quốc tế là cách đơn giản và hiệu quả nhất để có một cơ thể khoẻ mạnh và trẻ hoá dài lâu.

Các nguồn tham khảo:

1. World Health Organization (WHO). (2021). Micronutrient Deficiencies – Thiamine (Vitamin B1). https://www.who.int

2. CDC – Centers for Disease Control and Prevention. (2022). Micronutrient Surveillance and Deficiencies. https://www.cdc.gov/healthy-aging/about/depression-aging.html

3. Harvard University. (2022). Informed Aging. https://www.harvard.edu/in-focus/informed-aging/

4. Mayo Clinic Press. (2020). Vitamin B1 in Aging and Chronic Disease. https://mcpress.mayoclinic.org/healthy-aging/how-to-slow-down-aging/

5. PubMed Central. (2019). PMC6589133 – Electrolyte and Thiamine Deficiency in Elderly. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6589133/

6. USDA FoodData Central. (2023). Nutrient Database – Vitamin B1 Content in Foods. https://fdc.nal.usda.gov