Beta Carotene là chất gì? Công dụng & cách bổ sung an toàn

Beta carotene là một chất dinh dưỡng thiết yếu có mặt trong nhiều loại trái cây và rau củ, đóng vai trò như tiền chất của vitamin A. Tìm hiểu cụ thể về beta carotene là chất gì, công dụng và cách bổ sung đúng cách sẽ giúp mỗi người sử dụng hiệu quả dưỡng chất này để tăng cường sức khỏe và phòng ngừa nhiều bệnh lý.

Beta carotene là chất gì?

Beta carotene là một hợp chất hữu cơ thuộc nhóm carotenoid, có công thức phân tử C₄₀H₅₆. Đây là chất chống oxy hóa tan trong chất béo, được tìm thấy chủ yếu trong thực vật có màu đỏ, cam và vàng như cà rốt, bí đỏ, khoai lang, xoài hay đu đủ. Màu sắc đặc trưng của các loại rau củ này đến từ sự hiện diện của beta carotene.

Trong tự nhiên, beta carotene được tổng hợp bởi thực vật và một số vi sinh vật thông qua quá trình quang hợp. Cơ thể con người không thể tổng hợp được beta carotene mà phải hấp thu thông qua chế độ ăn.

Beta carotene là tiền chất của vitamin A, nghĩa là khi vào cơ thể, nó sẽ được chuyển hóa thành vitamin A (retinol) khi cần thiết. Đây là dạng provitamin A phổ biến nhất trong tự nhiên. Khoảng 6 đơn vị beta carotene có thể chuyển đổi thành 1 đơn vị vitamin A, tùy thuộc vào khả năng hấp thu và chuyển hóa của từng cá nhân.

Công dụng của beta carotene với sức khỏe

Chống oxy hóa, bảo vệ tế bào

Beta carotene có khả năng trung hòa các gốc tự do – những phân tử gây tổn thương tế bào và liên quan đến quá trình lão hóa cũng như phát triển các bệnh mãn tính. Nhờ đặc tính chống oxy hóa mạnh, beta carotene giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do stress oxy hóa, từ đó ngăn ngừa nguy cơ mắc ung thư, bệnh tim mạch và thoái hóa thần kinh.

Giúp sáng mắt, phòng các bệnh về mắt

Vì là tiền chất của vitamin A – dưỡng chất thiết yếu cho thị lực – beta carotene giúp duy trì sức khỏe của võng mạc và các mô mắt. Việc bổ sung beta carotene giúp hạn chế khô mắt, mỏi mắt, giảm nguy cơ thoái hóa điểm vàng và đục thủy tinh thể khi về già – một trong những nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa ở người cao tuổi.

Tác dụng với da, làm đẹp, ngừa lão hóa

Beta carotene đóng vai trò trong việc duy trì cấu trúc và độ đàn hồi cho làn da nhờ tính năng chống oxy hóa và kích thích sản sinh collagen. Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng beta carotene có khả năng bảo vệ da khỏi tác hại của tia cực tím (UV), giúp giảm nếp nhăn, ngăn ngừa sạm nám và kéo dài tuổi thanh xuân cho làn da.

Hỗ trợ hệ miễn dịch và phát triển cho trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai

Bổ sung đủ beta carotene góp phần tăng cường miễn dịch thông qua việc duy trì lớp biểu mô khỏe mạnh và kích thích sản sinh tế bào bạch cầu – các tế bào bảo vệ đầu tiên của cơ thể. Với phụ nữ mang thai và trẻ em, beta carotene rất quan trọng cho sự phát triển thị giác, hệ thần kinh và miễn dịch của thai nhi hoặc trẻ nhỏ.

Phòng ngừa một số bệnh mãn tính (ung thư, tim mạch, Alzheimer)

Nhiều nghiên cứu dịch tễ đã cho thấy rằng khẩu phần ăn giàu beta carotene liên quan đến nguy cơ thấp hơn mắc các loại ung thư như ung thư phổi, dạ dày và ung thư tiền liệt tuyến (NCBI, 2020). Ngoài ra, beta carotene còn giúp ngăn ngừa xơ vữa động mạch, suy giảm chức năng nhận thức và bệnh Alzheimer thông qua cơ chế ức chế viêm và loại bỏ gốc tự do gây tổn thương tế bào.

Các thực phẩm giàu beta carotene

Các loại thực phẩm giàu beta carotene được khuyến nghị bổ sung hàng ngày gồm:

• Cà rốt (9,000 mcg/100g)
• Bí đỏ (8,510 mcg/100g)
• Khoai lang vàng (11,500 mcg/100g)
• Đu đủ (2,800 mcg/100g)
• Xoài chín (6,100 mcg/100g)
• Cải bó xôi và rau dền xanh (khoảng 5,000 mcg/100g)

Trong các loại thực phẩm, hàm lượng beta carotene khác nhau rõ rệt. Khoai lang vàng cung cấp lượng beta carotene cao nhất tính theo cùng khối lượng. Tuy vậy, độ khả dụng sinh học của beta carotene phụ thuộc vào cách chế biến – hấp và nấu chín thường giúp tăng khả năng hấp thu so với ăn sống.

Lưu ý khi bổ sung beta carotene và tác dụng phụ cần biết

Nguy cơ khi bổ sung quá liều

Dù beta carotene an toàn khi dùng qua thực phẩm thông thường, việc sử dụng liều cao dạng viên bổ sung kéo dài có thể gây hiện tượng carotenemia – làn da chuyển sang màu vàng cam, đặc biệt ở lòng bàn tay, bàn chân. Điều này tuy không độc nhưng là dấu hiệu cảnh báo cơ thể đang hấp thu quá nhiều. Đặc biệt, nghiên cứu từ NIH (2012) cho thấy người hút thuốc bổ sung beta carotene liều cao có thể tăng nguy cơ ung thư phổi.

Beta carotene từ thực phẩm so với thực phẩm chức năng, dạng viên

Beta carotene từ rau củ quả thường an toàn hơn so với dạng viên nén vì đi kèm với các chất chống oxy hóa khác làm tăng hiệu quả và ổn định hơn. Ngoài ra, thực phẩm chức năng có thể chứa liều cao vượt mức nhu cầu hằng ngày, nên cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng lâu dài.

Đối tượng cần thận trọng khi sử dụng

Các nhóm nguy cơ cao như: người hút thuốc, người bị bệnh gan mật, tiểu đường, hay đang điều trị ung thư không nên tự ý bổ sung beta carotene liều cao. Trẻ nhỏ dưới 1 tuổi cũng nên hạn chế dùng dạng bổ sung mà ưu tiên duy trì chế độ ăn cân đối.

Tương tác với thuốc hoặc dưỡng chất khác

Beta carotene khi dùng liều cao có thể giảm hấp thu của vitamin E, K và một số thuốc điều trị cholesterol như statin. Ngoài ra, thuốc điều trị trào ngược, thuốc nhuận tràng hay kháng sinh dài ngày có thể làm giảm khả năng hấp thu beta carotene của cơ thể.

Xem thêm: Uống sữa chua có béo không? Giải đáp dưới góc độ khoa học

Tóm lại, beta carotene là chất gì – ngoài là tiền vitamin A thiết yếu, hợp chất này còn đóng vai trò như một “người bảo vệ tế bào” trước nhiều tác nhân gây bệnh. Tuy nhiên, việc bổ sung cần đặt trong bối cảnh nhu cầu cá nhân, nguồn gốc thực phẩm và các yếu tố sức khỏe liên quan nhằm đảm bảo an toàn và phát huy hiệu quả tối ưu.

Nguồn tham khảo

– National Institutes of Health (NIH). (2012). Beta-Carotene: Fact Sheet for Health Professionals. https://ods.od.nih.gov/factsheets/BetaCarotene-HealthProfessional/
– NCBI. (2020). Dietary carotenoids and risk of lung cancer: review. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7452820/
– WHO Nutrition Guidelines – Vitamin A Supplementation. https://www.who.int/elena/titles/betacarotene/en/
– USDA FoodData Central – Beta-carotene content in foods. https://fdc.nal.usda.gov/