Tác hại của rối loạn giấc ngủ: Nguy cơ tiềm ẩn cho sức khỏe

Rối loạn giấc ngủ đang âm thầm tàn phá sức khỏe thể chất và tinh thần của hàng triệu người, ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều hệ cơ quan. Nhận thức đúng về tác hại của rối loạn giấc ngủ là bước đầu tiên để bảo vệ chính mình và người thân trước những hậu quả nghiêm trọng có thể xảy ra.

Tổng quan về rối loạn giấc ngủ

Định nghĩa rối loạn giấc ngủ

Rối loạn giấc ngủ là thuật ngữ y khoa chỉ các tình trạng bất thường liên quan đến chất lượng, thời gian hoặc chu kỳ giấc ngủ. Người mắc có thể khó ngủ, ngủ chập chờn, thường xuyên thức giấc giữa đêm hoặc cảm thấy mệt mỏi sau khi ngủ dậy. Đây không chỉ là vấn đề sinh hoạt mà còn là yếu tố nguy cơ cao dẫn đến nhiều biến chứng sức khỏe.

Tỷ lệ mắc phải rối loạn giấc ngủ ở Việt Nam và thế giới

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có đến 45% dân số toàn cầu từng trải qua triệu chứng rối loạn giấc ngủ. Tại Việt Nam, khảo sát của Bệnh viện Đại học Y Hà Nội năm 2023 cho biết hơn 37% người trưởng thành gặp khó khăn về giấc ngủ, đặc biệt gia tăng ở nhóm tuổi lao động do căng thẳng và lối sống công nghệ.

Các dạng rối loạn giấc ngủ phổ biến

Các dạng thường gặp gồm mất ngủ (insomnia), ngủ nhiều (hypersomnia), rối loạn nhịp sinh học (circadian rhythm disorders), ngưng thở khi ngủ (sleep apnea), mộng du, ác mộng… Mỗi loại có triệu chứng và nguyên nhân khác nhau nhưng đều ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe nếu không được can thiệp sớm.

Tác hại của rối loạn giấc ngủ đến hệ thần kinh và tinh thần

Suy giảm trí nhớ và khả năng nhận thức

Ngủ không đủ và không sâu làm gián đoạn quá trình củng cố trí nhớ dài hạn. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng mất ngủ kéo dài gây ảnh hưởng đến vùng hải mã (hippocampus), trung tâm của trí nhớ và học tập.

Giảm khả năng tập trung và phán đoán

Thiếu ngủ khiến não không được nghỉ ngơi đầy đủ, dẫn đến suy giảm khả năng xử lý thông tin. Trung khu điều khiển sự chú ý ở vỏ não trước trán hoạt động kém hiệu quả, làm tăng nguy cơ sai sót khi làm việc và tai nạn giao thông.

Thay đổi tâm trạng và tính tình

Rối loạn giấc ngủ gây mất cân bằng hormone dopamine và serotonin, các chất điều hòa cảm xúc. Người bệnh thường xuyên cảm thấy cáu gắt, mệt mỏi, dễ nóng giận bất thường và khó kiểm soát cảm xúc.

Tăng nguy cơ trầm cảm và lo âu

Mất ngủ kinh niên liên quan trực tiếp đến sự phát triển của các rối loạn tâm thần như trầm cảm và rối loạn lo âu. Nghiên cứu từ Đại học Columbia (2021) cho thấy người rối loạn giấc ngủ có nguy cơ mắc trầm cảm cao gấp 2,5 lần so với người ngủ đủ.

Ảo giác và rối loạn hành vi

Trong những trường hợp nghiêm trọng, người thiếu ngủ có thể trải qua hiện tượng ảo giác thị giác, rối loạn hành vi khi tỉnh và thậm chí là mất ý thức tạm thời – đặc biệt phổ biến ở những người thiếu ngủ kéo dài trên 72 giờ.

Tác hại của rối loạn giấc ngủ đến hệ tim mạch

Tăng huyết áp

Thiếu ngủ kích thích hệ thần kinh giao cảm hoạt động quá mức, dẫn đến huyết áp tăng và duy trì ở mức cao kéo dài cả khi nghỉ ngơi. Theo nghiên cứu từ Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), chỉ cần ngủ dưới 6 tiếng/đêm trong thời gian dài đã đủ để tăng nguy cơ cao huyết áp mạn tính.

Tăng nguy cơ bệnh tim mạch

Rối loạn giấc ngủ làm tăng phản ứng viêm trong máu, thúc đẩy sự tổn thương nội mô mạch máu, thúc đẩy hình thành mảng bám cholesterol. Các yếu tố này là nền tảng để các bệnh xơ vữa động mạch và nhồi máu cơ tim phát triển.

Nguy cơ đột quỵ não

Người ngủ dưới 5 tiếng mỗi đêm có nguy cơ đột quỵ cao gấp 4,5 lần so với người ngủ đủ từ 7–8 tiếng, theo kết quả từ nghiên cứu Framingham Study nổi tiếng tại Mỹ.

Xơ vữa động mạch

Sự thiếu hụt melatonin trong giấc ngủ chất lượng thấp làm tăng lượng cortisol – hormone stress – kích thích quá trình viêm mạch gây xơ vữa. Xơ vữa động mạch là nguyên nhân chính gây đau thắt ngực, suy tim và tắc mạch vành.

Tác hại của rối loạn giấc ngủ đến hệ miễn dịch

Suy giảm miễn dịch tự nhiên

Trong khi ngủ sâu, cơ thể sản sinh cytokine kháng viêm – những protein cần thiết để chống lại bệnh tật. Thiếu giấc ngủ làm ức chế sản xuất các cytokine này, khiến hàng rào miễn dịch bị suy yếu.

Tăng nguy cơ nhiễm khuẩn

FDA khuyến cáo rằng những người ngủ ít hơn 6 giờ mỗi đêm có tỷ lệ nhiễm trùng hô hấp cao hơn 4 lần so với người ngủ đủ. Rối loạn giấc ngủ cũng làm cơ thể phản ứng kém với vaccine.

Giảm khả năng chống lại mầm bệnh

Thiếu ngủ làm giảm số lượng tế bào sát thủ tự nhiên (NK cell), vai trò chính trong việc tiêu diệt tế bào ung thư và virus. Điều này khiến cơ thể dễ bị tấn công bởi các mầm bệnh mới.

Tăng nguy cơ ung thư

Các bằng chứng từ Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ cho thấy rối loạn chu kỳ giấc ngủ trong thời gian dài có thể làm tăng nguy cơ ung thư vú, ung thư tiền liệt tuyến và ung thư đại trực tràng.

Tác hại của rối loạn giấc ngủ đến trao đổi chất

Kháng insulin và tiểu đường type 2

Một đêm mất ngủ cũng có thể tạm thời làm giảm độ nhạy insulin, khiến glucose máu tăng. Khi tình trạng này kéo dài sẽ tăng nguy cơ mắc tiểu đường type 2 lên đến 28%, theo nghiên cứu của Đại học Chicago (2018).

Rối loạn hormone

Giấc ngủ ảnh hưởng đến trục HPA – trục điều hòa hormone lớn nhất trong cơ thể. Thiếu ngủ làm giảm sản xuất leptin (hormone no) và tăng ghrelin (hormone đói), dẫn đến mất cân bằng sinh học.

Béo phì và tăng cân

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), người thiếu ngủ có nguy cơ béo phì cao hơn 33%. Lý do là mất ngủ làm ảnh hưởng trao đổi chất, dẫn tới tích luỹ mỡ thừa.

Ảnh hưởng đến hormone sinh dục

Ở nam giới, chất lượng giấc ngủ kém làm giảm testosterone; ở nữ giới, chu kỳ kinh nguyệt bị rối loạn do sự mất đồng bộ của hormone estrogen và progesterone.

Tác hại của rối loạn giấc ngủ đến da và quá trình lão hóa

Giảm khả năng phục hồi da

Trong khi ngủ, da tái tạo tế bào biểu bì và sản xuất collagen. Mất ngủ làm quá trình này diễn ra không hiệu quả, khiến da dễ bị tổn thương và lão hóa nhanh chóng.

Tăng tốc quá trình lão hóa

Ngủ không đủ thúc đẩy sự sản sinh các gốc tự do và làm suy giảm khả năng chống oxy hóa của cơ thể, gây tổn hại collagen và elastin – hai thành phần quan trọng trong cấu trúc da.

Da khô và mất độ đàn hồi

Các nghiên cứu da liễu chỉ ra rằng thiếu ngủ khiến da giảm khả năng giữ nước, làm da khô, kích ứng, giảm độ đàn hồi và dễ nổi mụn do thiếu ổn định hormone.

Xuất hiện nếp nhăn sớm

Khi giấc ngủ ngắn hoặc bị ngắt quãng liên tục, quá trình tổng hợp protein tái tạo bị dừng lại, tạo điều kiện hình thành nếp nhăn đặc biệt ở vùng mắt, trán và khóe miệng.

Xem thêm: Mất ngủ có tăng huyết áp không? Giải thích & cách phòng ngừa

Kết luận

Tác hại của rối loạn giấc ngủ không chỉ là cảnh báo mà là lời nhắc nhở về một biểu hiện tưởng như đơn giản nhưng kéo theo hậu quả nguy hiểm. Nhận thức đúng, theo dõi thường xuyên và chủ động điều chỉnh giấc ngủ là cơ sở để bảo vệ toàn diện sức khỏe về lâu dài.

Nguồn tham khảo

– Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). (2023). Sleep Disorders Data.

– Framingham Study, National Heart, Lung, and Blood Institute (NHLBI)

– American Heart Association. Sleep and Cardiovascular Disease. 2022.

– CDC. Sleep and Obesity. www.cdc.gov

– Columbia University Medical Center. Sleep and Depression Study. 2021.

– University of Chicago. Insulin Resistance and Sleep Study. 2018.